ساختار انواع فعل ماضي فارسي در عربي و چند نكته صرفي و نحوي

 1ـ فعل ماضي بعيد :

الف) « كان » به مقتضاي صيغه + « قد » + فعل ماضي

ب) فعل ماضي + فاعل يا مفعول  (معرفه) + واو حاليه + قد + ماضي فعل مورد نظر مانند نَظَر الصبي الي امه و قد اصغر وجهه .

2ـ ماضي منفي بعيد :

الف) « ما » نافيه + كان + ماضي

ب) لم + يكون + ماضي

ج) لم + يكاد + مضارع + حتي + فعل بعدي

د) « ما » نافيه + كاد + مضارع + حتي + فعل بعدي . مانند لم اكد (ماكِدْتُ) اَقْتَرِبُ منه حتي ذهب .

3ـ ماضي استمراري :

الف) كان يا عاد + مضارع

ب) لو + فعل شرط و جواب شرط ، مانند : لو درسنا لَنَجَحْنا .

ج) فعل ماضي + فاعل يا مفعول (معرفه) + واو حاليه + مبتدا + خبر (فعل مضارع)

د) فعل ماضي + فاعل يا مفعول (نكره) + فعل مضارع ، مانند : رَأيْتُ تلميذا يقرا الدرس .

4ـ ماضي استمراري منفي :

الف) ما كان + مضارع

ب) ما كان + لام جحود + مضارع منصوب

ج) كان + لا + مضارع ، مانند : كان الطفل لايلعب .

د) لم + يكون + مضارع

ه) لم + يعود + مضارع ، مانند : الصفل لَمْ يَعُدْ يَتَحَمَّل الاْلآم .

5ـ ماضي نقلي :

الف) قد + ماضي

ب) طالما كَثُرَما قَلَّما + ماضي فعل مورد نظر . مانند : كثر ما عدت الي نفسي . طالما خاب رجاؤه .

تبصره : قد قبل از مضارع بيايد اغلب به معناي تقليل است .

مانند : قد يصدق الكذوب (گاهي دروغگو راست مي‌گويد) .

6ـ ماضي نقلي منفي :

الف) لما + فعل مضارع

ب) لما + مضارع + بعد

ج) لم + مضارع + بعد ، مانند المعلم لم يشطب الكتابات بعد .

7ـ ماضي نقلي مستمر :

همچون ماضي استمراري ساخته مي‌شود .

8ـ ماضي التزامي :

الف) ليت يا لعلَّ + اسم آن + يكون + قد + ماضي فعل مورد نظر . مانند : ليت سعيدا يكون قد راح .

ب) ربما + يكون + قد + ماضي

ج) يحتمل + ان + يكون + قد + ماضي

براي منفي آن تنها قبل از فعل « يكون » ، « لا » آورده شود .

9ـ ماضي ملموس :

وقوع يا عدم وقوع كاري در شرف اتفاق افتادن در زمان گذشته باشد . معلم داشت درس مي‌داد كه دانش‌آموزي در كلاس وارد مي‌شد . طريقه ساختن :

الف) كان + في حالة + مصدر فعل مورد نظر

ب) كاد + مضارع

ج) فعل ماضي + جمله حاليه

د) بينما + كان + مضارع + اذ + فعل ماضي . مثال : كانت الابناء في حالة التسرب . كادت الطائرة تهبط .

قَالَ عَليّ (ع) : مَن توكّل عَلي المالِ ذلَّ و مَن تَوكّلَ عَلي العَقلِ زَلَّ و مَن تَوكَّلَ عَلي العلمِ ضَلَّ و مَن تَوكّلَ عَلي اللهِ ظَلَّ .

الف) نكاتي در مورد تجزيه كلمات كه مي‌توان به عنوان قانون كلي به دانش‌آموز گفت :  

1.    هر اسمي كه به « ونَ » يا « ين » ختم شود مشتق است . « غالباً »

2.    اسمهايي كه بر وزن « فعّال ، فعّاله ، فعيل ، افعل ، فَعلان ، مفعال » هستند معمولاً مشتق‌اند .

3.    اسمهايي كه نقش خبر دارند غالباً مشتق مي‌باشند .

4.    اسمهايي كه نقش صفت دارند معمولاً مشتق مي‌باشند .

5.    هر اسمي كه « ات » ختم مي‌شود غالباً جمع مونث و به « انِ » يا «ينِ» ختم شود معمولاً اسم مثني است .

6.    هر اسمي كه « ال » يا « تنوين » دارد غالباً آن اسم معرب است .

7.    هر اسمي كه « تنوين » دارد حتماً منصرف است و معمولاً آن اسم نكره مي‌باشد .

8.    فعلهاي معتل كه در كتب درسي آمده (به جز عربي 3 انساني) معمولاً ثلاثي مجردند .

9.    فعل مضارع فقط معرب است به جز صيغه 6 و 12 .

10.                        فعلهاي مجهول حتماً متعدي هستند .

11.                        فعلهاي امر مخاطب حتماً معلوم هستند (در كتابهاي درسي) .

12.                        فعلهاي يك حرفي يا دو حرفي 99 درصد معتل هستند .

13.                        فعلهاي يك حرفي حتماً لفيف و فعلهاي دو حرفي معتل ، يا مثال يا اجوف هستند .

14.                        هر اسمي كه تنوين ندارد معمولاً آن اسم معرفه است .  

ب) نكاتي در مورد تركيب كلمات كه مي‌توان به عنوان قانون كلي به دانش‌آموزان گفت :

1.    فاعل حتماً در زبان عربي بعد از فعل مي‌آيد و جمله فعليه با فعل مفرد غايب شروع شود فاعل آن فعل يك اسم ظاهر است .

2.    نائب فاعل حتماً بعد از فعل مجهول مي‌آيد .

3.    در فعل ماضي بجز صيغه‌ي يك و چهار ر بقيه صيغه‌ها فاعل ضمير بارز است .

4.    در فعل امر مخاطب بجز صيغه يك در بقيه صيغه‌ها فاعل ضمير بارز است .

5.    اسم افعال ناقصه دقيقاً مثل فاعل مي‌باشد (طريقه حضور و انواعش) .

6.    ضمير « نا » بعد از فعل مضارع و امر حتماً نقش مفعول را دارد .

7.    ضمير « ي » بعد از فعل مضارع و امر اگر با « ن » وقايه همراه نباشد نقش فاعل را دارد .

8.    جمع مونث هيچگاه فتحه نمي‌گيرد و نقش آن اگر ضمه نگرفته باشد معمولاً منصوب است .

9.    اسم منصوب بعد از افعال ناقصه خبر افعال ناقصه مي‌باشد .

10.   دو اسمي كه داراي « الف » و « تنوين » باشند و دركنار هم قراربگيرند اسم دوم 98 درصد صفت است.

11.   عدد هرگاه بعد از معدود قرار بگيرد نقش صفت دارد و همچنين « ذو ، ذي ، ذا » كه جز اسماء خمسه است بعد از اسم نكره صفت هست .

12.   معدود بعد از عدد هرگاه منصوب باشد نقش تمييز را دارد و همچنين اسم منصوب بعد از وزن افعل تمييز مي‌باشد .

13.   بعد از حرف نداي « يا » هر اسمي بيايد حتماً منادي مي‌باشد .

14.   اسم علم و اسمهاي مبني به اسم ديگر اضافه نمي‌شود و بعد از اين اسمها مضاف اليه نمي‌آيد . « غالباً »

الف) چند نكته نحوي

1.    اعراب (كيف) هرگاه قبل از اسم معرفه يا قبل از افعال ناقصه بيايد خبرمقدم است و در غير اين ، نقش حال را دارد و بر عامل خودش مقدم مي‌باشد در قرآن 83 بار اين كلمه آمده است .

2.    كلمه (جميعا) 49 بار در قرآن آمده و در كتب عربي آموزشي كه نقش حال دارد .

3.    كلمه (خالدين) 44 بار در قرآن آمده و در كتب درسي كه هميشه نقش حال را دارد .

4.    (مخلصين) 7 بار در قرآن آمده و بعضاً در كتاب درسي كه دائماً نقش حال را دارد .

5.    (المخلصين) 8 بار در قرآن آمده و ندرتاً دركتب درسي كه هميشه نقش صفت را دارد .

6.    كلمه (اجمعين) 23 بار در قرآن آمده و همچنين در كتاب عربي 3 كه نقش آن غالباً تاكيد و بعضي گفته‌اند حال مي‌باشد .

7.    كلمه (سبحان) 18 بار در قرآن آمده و همينطور در كتب درسي كه نقش آن هميشه مفعول مطلق و بصورت مضاف در عبارات ظاهر مي‌شود و كلمه بعد از آن اسم حتماً مضاف اليه مي‌باشد